νεοθετικισμός

Ευρεία φιλοσοφική κίνηση, που άρχισε κατά την πρώτη μεταπολεμική περίοδο στην Αυστρία και στη Γερμανία και διαδόθηκε κατόπιν - με ποικίλες κατευθύνσεις - κυρίως στις αγγλόφωνες χώρες. Συνώνυμες έννοιες είναι ο λογικός εμπειρισμός, λογικός θετικισμός. Ο γενικός ορισμός περιλαμβάνει σχολές και προσωπικότητες διαφορετικές ως προς τη σφαίρα των ενδιαφερόντων και των προσανατολισμών τους, που όλες όμως συγγενεύουν σε ορισμένα σημεία, όπως είναι η αντιμεταφυσική κριτική, η προσπάθεια της ενσωμάτωσης της πειραματικής έρευνας μέσα στα σχήματα της λογικοτυπικής ανάλυσης, η αναφορά στην ανάλυση του λόγου ως μέσου και προϋπόθεσης ενός επιστημονικού τρόπου φιλοσοφικού λογισμού, η αντίληψη της φιλοσοφίας ως μεθοδολογίας της γνώσης. Ο πρώτος πυρήνας της κίνησης αυτής, η oποία διαδόθηκε αργότερα με τον όρο ν., συγκεντρώθηκε γύρω από τον κύκλο του Βερολίνου (1928) και αναπτύχθηκε από την Εταιρεία για την εμπειρική φιλοσοφία (Gesellschaft fur empirische Philosophic) και τον κύκλο της Βιέννης (1928). Και οι δύο σχολές ξεκινούν από την παράδοση της επιστημονικής φιλοσοφίας, από τον κλασικό εμπειρισμό ως τον εμπειριοκριτικισμό και τη συμπτωσιαρχία· αποφασιστικές όμως για τη διαμόρφωση των σχολών αυτών υπήρξαν κυρίως οι απόψεις οι σχετικές με τη θεμελίωση της επιστήμης (Χέλμχολτς, Πλανκ, Μπόλτσμαν, Φρέγκε), οι νέες εξελίξεις της μαθηματικής λογικής (Χίλμπερτ, Ράσελ) και η επίδραση των φιλοσοφικών και λογικών θεωριών που εμπεριείχε το Tractatus logico - philosophicus του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν (1922). Κύριος εκπρόσωπος του κύκλου της Βιέννης και ηγέτης της όλης νεοθετικιστικής κίνησης, έως τη θανάτωσή του το 1936 από τους Ναζί, υπήρξε ο Μόριτς Σλικ. Στον κύκλο του Βερολίνου ανήκαν εκτός από μαθηματικοί, όπως οι Κουρτ Γκαίντελ και Χανς Χαν, και φυσικοί, όπως ο Φίλιπ Φρανκ, ο κοινωνιολόγος Ότο Νόυρατ και οι φιλόσοφοι Φρίντριχ Βάισμαν και Ρούντολφ Κάρναπ. Από τις πρώτες αυτές κατευθύνσεις του ν. διαγράφεται η πρόθεση κριτικής της παραδοσιακής φιλοσοφίας ως μεταφυσικής ή ακόμα ως μιας αυτόνομης αναζήτησης πέρα από τα όρια των ειδικών επιστημών. Αντιμέτωπη με την παραδοσιακή σύλληψη της φιλοσοφίας ως scientia scientiarum (επιστήμης των επιστημών), η φιλοσοφία συλλαμβάνεται ως διαλογισμός πάνω στις επιστήμες, ως μεθοδολογία της επιστήμης και ανάλυση της επιστημονικής γλώσσας. «Στην αρχή», γράφει ο Σλινκ, «η φιλοσοφία ερεύνησε το πρωτογενές θεμέλιο του Όντος, την ύπαρξη του θεού, την αθανασία και την ελευθερία της ψυχής, το νόημα του κόσμου και τον κανόνα της πράξης· εμείς ρωτάμε μόνο: τί εννοείς; Στον καθένα... για οτιδήποτε μιλά, θέτουμε το πρόβλημα: Ποιά είναι η έννοια του λόγου σου;». Μόνο ως ανάλυση της γλώσσας, η φιλοσοφία μπορεί να σημαίνει τη φύση του processus της γνώσης και να καθοριστεί ως διαλογισμός πάνω στις αρχές της γνώσης και της συμπεριφοράς. Γίνονται αντιληπτά η κεντρική θέση που παίρνει, με την παραπάνω προοπτική, το πρόβλημα της σημασίας και ο ριζικά εμπειρικός και αντιμεταφυσικός χαρακτήρας της φιλοσοφικής αυτής κίνησης, στον οποίο οφείλεται, μεταξύ άλλων, και η διατύπωση της φυσικιστικής θέσης. Σχετικές με την κίνηση του ν. υπήρξαν ήδη από την αρχή οι λογικές και μεθοδολογικές αναζητήσεις των πολωνικών σχολών (Βαρσοβία και Κρακοβία), οι αναζητήσεις της σχολής του Γκέτινγκεν για τις θεμελιώδεις αρχές των μαθηματικών (Πάουλ, Μπέρνε κ.ά.), όπως και εκείνες του κέντρου των λογικιστικών σπουδών που ίδρυσε στο Μίνστερ ο Χάινριχ Σολτς. Τα διάφορα ρεύματα του ν. είχαν όργανό τους το περιοδικό Erkenntnis, που εκδιδόταν από το 1930 έως το 1938 και διευθυνόταν από τον Κάρναπ και τον Ράιχενμπαχ. Με την επικράτηση του ναζισμού, πολλοί εκπρόσωποι της κίνησης αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν, γεγονός που ευνόησε (χωρίς αμφιβολία) τη διάδοση της κίνησης και τη μορφοποίηση των εξελίξεών της. Ιδιαίτερα στην Αμερική ο ν. πλουτίστηκε από τη συνεισφορά τάσεων διαφορετικής προέλευσης, όπως ο πραγματισμός και ο μπιχεβιορισμός και από το 1938 άρχισε η έκδοση της International Encyclopedia of Unified Science. Στη Μεγάλη Βρετανία, ο ν., ευνοημένος από τη συνέχεια της εμπειρικής παράδοσης της αγγλικής φιλοσοφίας, από την επίδραση των θεωριών του Τζορτζ E. Μουρ, από τη διδασκαλία του Βιτγκενστάιν (που διέμενε στο Κέιμπριτζ από το 1929 έως τον θάνατό του) και από τις λογικές αναζητήσεις του Ράσελ και του Γουάιτχεντ, διαδόθηκε ήδη από τα πρώτα χρόνια της τρίτης δεκαετίας του αιώνα και αντιπροσωπεύτηκε στην αρχική μορφή του κυρίως από τον Άλφρεντ Άϊερ. Από τη νεοθετικιστική αυτή μήτρα αποσπάστηκε αργότερα η αναλυτική φιλοσοφία, η οποία, αν και αποδέχεται την αντιμεταφυσική στάση του ν. και την αντίληψη της φιλοσοφίας ως μιας ανάλυσης της γλώσσας, αναθεωρεί ωστόσο ορισμένες βασικές αρχές της. Ο ν. είχε σημαντική διάδοση και στις σκανδιναβικές χώρες (όπου από το 1935 είχε όργανό του το περιοδικό Theoria), στη Γαλλία και στην Ελβετία.

* * *

ο [θετικισμός]

σύγχρονη μορφή τού θετικισμού, η οποία έχει ως κύριο χαρακτηριστικό της τη λογική ανάλυση τής επιστημονικής γλώσσας και κύριους εκπροσώπους τους Μόριτς Σλικ, Ρούντολφ Κάρναπ, Μπέρτραντ Ράσελ, Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν κ.ά.